کلیدواژه: ضرب
کلیدواژه: ضرب
به نام خدا
سلام
امروز می خواهیم راجع به ریشه [ض ر ب ]صحبت کنیم و کلید واژه ما عبارتست از: ضرب معنای این ریشه، زدن هست. ضَربَة، واحدِ زدن بوده به معنای "یک بار زدن" هست. ضَرَبان، مصدر از این ریشه بوده، به معنای ضربه های متوالی با فواصل زمانی یکسان است. اِضطراب، باب افتعال از این ریشه بوده، که در آن به دلیل زیبایی در رسم الخط، "ت" تبدیل به "ط" شده است و به معنای بیقراری و آشفتگی و بیش از حد تحرک داشتن است. ضرب، به انجام دادن هر کاری نیز گفته می شود؛ مثلا به معامله، ضربِ در تجارت، و به سفر با پای پیاده، ضربِ در زمین (قدم زدن)می گویند. نمونه هایی از این ریشه در قرآن، عبارتند از: ضربه زدن با عصا بر سنگ توسط حضرت موسی و جوشیدن ۱۲ چشمه از آن، ضربه زدن با عصا به دریا توسط حضرت موسی و گشودن راه خشکی در آن، زدن دیوار بین بهشتیان و جهنمیان، زدن به عنوان تنبیه، و گردن زدن، به معنای سر بریدن. ازمعانی دیگر این ریشه، حتمی شدن و محقق شدن است مثل رقم زدن، یا مُهر زدن و داغ زدن بر چیزی. ضربُ الاَجَل، یعنی تعیین وقت نمودن. ضرب، به ساخت سکه هم گفته می شود چون برای ساختن سکه، چکش کاری انجام می شود و ضَربخانه یا ضرّابخانه، یعنی جایی که در آن، سکه می سازند یا به اصطلاح سکه می زنند. مُضاربه یعنی معامله پولی. یکی دیگر از معانی زدن، تعیین کردن یا قرار دادن است؛ مثل زدن سکه یا مِلک به نام عروس، به عنوان مهریه. این ریشه در قران، در بیان چگونگی سر کردن مقنعه در زنان نیز بکار رفته است و منظور از زدن در اینجا، انداختن مقنعه بر گریبان است. ضرب + عَلَی، یعنی زدن یا نهادن چیزی بر روی چیز دیگر؛ ضَرَبَ عَلَی یَدِهِ، یعنی بر روی دست او زد یا جلوی او را گرفت. ضَرَبَ عَلَی أُذُنِهِ، یعنی او را از شنیدن چیزی بازداشت یا او را خواباند. خداوند متعال در قرآن کریم در مورد اصحاب کهف می فرماید "فَضَرَبْنَا عَلَی آذَانِهِم"، جلوی گوششان را گرفتیم تا نشنوند که کنایه از خواب عمیق و بیهوشی است. ضربَ + عَن، به معنای صرف نظر کردن، چشم پوشی کردن و رو برگرداندن هست مثل ورق زدن صفحه ای و رد شدن از آن. این ریشه همراه با "مثل" نیز بکار رفته است و ضرب المثل، یعنی مثال زدن. از مثل زدن، هم برای اثبات حق و هم برای مکدّر ساختن حقایق می توان استفاده کرد. منظور از مثال زدن، گاهی مثل و مانند قرار دادن و یا دادن نسبتهای ناروا هست. خداوند در قران برای اثبات حق، مثالهای متعددی زده است؛ ز آنطرف، کفار و مشرکان نیز برای توهین و تحقیر پیامبر ﷺ ضرب المثلهای نابجا زده و به او نسبتهای ناروا مثل کاهن، شاعر، ساحر و مجنون می دادند و گاهی برای خداوند نیز مثل و مانند و شبیه قرار داده و مثلا دخترانی برای او قائل می شدند. و حالا می پردازیم به مثالهای قرانی این ریشه:
ضرب: زدن،مسافرت کردن، محقق شدن، مثل زدن
مثال: فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبَۢا بِٱلْيَمِينِ: پس نهانی به سوی آنها (بتها) رفت و ضربه محکمی بر آنها زد
مثال: فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ ٱلْمَلَـٰٓئِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَٰرَهُمْ: پس حال و وضعشان زمانى كه فرشتگان جانشان را مى گيرند در حالى كه بر صورت و پشتشان [تازيانه عذاب] مى زنند، چگونه خواهد بود؟!
مثال: فَٱضْرِبُواْ فَوْقَ ٱلْأَعْنَاقِ وَٱضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٖ: پس فراز گردنها را بزنید و همۀ انگشتانشان را قطع كنيد
مثال :فَإِذَا لَقِيتُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فَضَرْبَ ٱلرِّقَابِ: پس هنگامى كه [در ميدان جنگ] با كافران روبه رو شديد، گردن هايشان را بزنيد
مثال: فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٖ لَّهُۥ بَابُۢ: سپس ميان آنان ديوارى زده مى شود كه داراى درى است
مثال: فَقُلْنَا ٱضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَٰلِكَ يُحْيِ ٱللَّهُ ٱلْمَوْتَىٰ: پس گفتيم: قسمتی از آن [گاو ذبح شده] را به مقتول بزنيد [تا زنده شود و قاتل را معرفى كند] خداوند اين گونه مردگان را زنده مى كند
مثال:وَلَقَدْ أَوۡحَيْنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰٓ أَنۡ أَسْرِ بِعِبَادِي فَٱضْرِبۡ لَهُمْ طَرِيقٗا فِي ٱلْبَحْرِ يَبَسٗا: و همانا به موسى وحى كرديم كه: بندگانم را شبانه [از مصر] حركت بده، و براى آنان راهى خشك در دريا بگشا
مثال: وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّۖ: و روسریهای خود را بر گريبانشان بيندازندمثال: وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّۚ: و زنان نبايد پاهايشان را [هنگام راه رفتن آن گونه] به زمين بزنند تا آنچه از زينت هايشان پنهان مى دارند [به وسيلۀ نامحرمان] شناخته شودمثال: ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلٗا: خدا مثال زده استمثال: وَقَالُوٓاْ ءَأَٰلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَۚ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلَۢا: و گفتند: آيا خدایان ما بهتراند يا او (مسیح)، آنان اين مثال را براى تو جز از راه جدل نزدندمثال: وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِمَا ضَرَبَ لِلرَّحْمَٰنِ مَثَلٗا ظَلَّ وَجْهُهُۥ مُسْوَدّٗا وَهُوَ كَظِيمٌ: و حال آنکه هر کدام از مشرکان را به دختری که به خدا نسبت دادند مژده دهند (ننگ دارد و) رویش (از غم) سیاه می‌شود در حالی که پر از خشم و اندوه است.مثال: فَلَا تَضْرِبُواْ لِلَّهِ ٱلْأَمْثَالَۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ: پس، برای خدا امثال (و شبیه‌ها) قائل نشوید! خدا می‌داند، و شما نمی‌دانید.مثال: وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي ٱلْأَرۡضِ: و هنگامى كه در روى زمين سفر مى كنيدمثال: ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ ٱلذِّلَّةُ: [مُهر] خوارى و ذلت بر آنان زده شدهمثال: فَضَرَبْنَا عَلَىٰٓ ءَاذَانِهِمْ فِي ٱلْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدٗا: پس ساليانى چند در آن غار، خواب را بر گوش هايشان چيره ساختيمضَرَبَ عَن: چشم پوشیدن، صرف نظر کردنمثال: أَفَنَضْرِبُ عَنكُمُ ٱلذِّكْرَ صَفْحًا أَن كُنتُمْ قَوْمٗا مُّسْرِفِينَ: آيا براى اينكه شما قومى اسراف كاريد، قرآن را از شما بازگردانيم ؟!