کلیدواژه: رحمت
کلیدواژه: رحمت
به نام خدا
سلام
امروز می خواهیم راجع به ریشه [ ر ح م ] صحبت کنیم و کلید واژه ما عبارتست از: رحمت اصل معنای این ریشه، دلسوزی ಥ⌣ಥ و رقّت قلب ♡´･ᴗ･`♡ و شفقت است که منجر به عطوفت و مهربانی (｡
‿｡) و بخشش و...می شود. رَحِم، به محل رشد جنین و نیز خویشاوند و نزدیک گفته می شود، چون خویشاوندان از یک رحم خارج می شوند و رَحِم، سبب عاطفه و مهر است. لذا رسول خداﷺ می فرماید: چون خدا رَحِم را آفرید به او فرمود: من خدای رحمان هستم و تو رَحِم هستی، همانا اسم تو را از اسم خودم مشتق کردم پس هر که با تو ارتباط خوب و صِله داشته باشد من با او صله خواهم داشت و هر کس با تو قطع رابطه نماید من هم نظرم را از او قطع می کنم. رُحْم و رَحمت، هر دو اسم مصدر بوده به معنای دلسوزی و مهربانی هستند. ذوالرحمة، یعنی دارای همه اقسام رحمت. 
رحمت، از صفات خداوند بوده و مقابل غضب 
است. رحمت نوعی عطوفت و رقّت قلبی است که از مشاهده محرومیت محرومی که کمالی ندارد و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید می آید و صاحبدل را وادار می کند که او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند، این تاثر قلبی برای خداوند متصوّر نیست بلکه خداوند نقص بنده را جبران نموده و نیازش را بر می آورد و رحمت خدا منطبق بر اعطای او و افاضه ی وجود بر خلقش است و به مطلق خیری که از ناحیه او به بندگاش می رسد، گفته می شود. 
پس: رحمت در انسان، به معنای دل نازک بودن و در خداوند، به معنای روزی دادن و احسان و عفو و بخشش و غیره است. 
البته این نسبت هم متفاوت است، اگر رحمت او را به مطلق خلقش نسبت دهیم، منظور از این رحمت (رحمت رحمانیّه) دادن هستی به خلق و دادن بقا و رزقی است که بقای خلق را امتداد می دهد، و نام رحمان، دلالت بر رحمت عمومی خدا دارد که مومن و کافر هر دو را در بر می گیرد؛ اما اگر رحمت خدا را به مومنان نسبت دهیم (رحمت رحیمیّه) رحمتی خواهد بود که مختص مومنان است که عبارت از سعادت زندگی انسانیِ انسان است، نظیر معارف حقّه الهی، اخلاق کریمه، اعمال صالح و حیات طیّبه که در قرآن نهفته است. مَرحَمَت، مصدر میمی از ماده ی رحمت است. رَحْمان بر وزن فَعْلان، صیغه مبالغه است که برکثرت و بسیاری رحمت، دلالت می کند و خدای "رحمان" یعنی خدای کثیر الرحمة که رحمتش شامل هر چیزی شده است. رحمان، همچنین از نامهای مقدس خداوند متعال☫ است چون رحمت واسعه الهی است که بر همه جا سایه افکنده است. همچنین یکی از ویژگیهای رحمان آنست که می توان آن را به جای اسم الله به کار برد که نشان می دهد الله با رحمان مساوی و هر دو به یک معنی اند که این ویژگی در صفات دیگر عمومیت ندارد. رَحیم بر وزن فعیل، صفت مشبه است که ثبات و بقا و دوام را می رساند و خدای "رحیم" یعنی خدای دائم الرحمه. رحیم همچنین صیغه مبالغه بوده به معنای بسیار مهربان است. 
پس: رَحمان و رَحیم، دو صفت از یک ریشه هستند که معنای مشابهی دارند که از رحمت گرفته شده است. راحِم، اسم فاعلی بوده به معنای رحم کننده است. مَرحوم، اسم مفعولی بوده به معنای رحم شده است. اَرْحَم، اسم تفضیلی بوده به معنای مهربان تر، مهربان ترین است. تَرحیم، مصدر از باب تفعیل بوده به معنای رحم کردن و " رَحِمَکَ الله" گفتن به کسی است. تَرَحُّم، مصدر از باب تفعُّل بوده به معنای رحم کردن است.
و حالا می پردازیم به مثالهای قرآنی این ریشه:
رَحِمَ: رحم کرد، دلسوزی کرد
مثال: إِلَّا مَن رَّحِمَ ٱللَّهُۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلْعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ: جز كسى كه خداوند او را مورد رحمت قرار دهد، همانا او عزيز و رحيم است
مثال: وَلَوْ رَحِمْنَٰهُمْ وَكَشَفْنَا مَا بِهِم مِّن ضُرٍّ لَّلَجُّواْ فِي طُغْيَٰنِهِمْ يَعْمَهُونَ: و اگر ما بر آنان رحم كرده هر گونه درد و بلا را برطرف سازيم سخت در طغيان فرو مى‌روند
اِرْحام: (باب اِفعال) رحم کردن
مثال: وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ: و از خدا پروا كنيد، شايد مورد رحمش قرار گيريد
رحمت: مهربانی و بخشایش مخصوص خدا
مثال: يُدْخِلُ مَن يَشَآءُ فِي رَحْمَتِهِۦۚ:خدا هر كه را بخواهد در رحمت خود داخل مى‌كند
مثال: وَرَبُّكَ ٱلْغَفُورُ ذُو ٱلرَّحْمَةِۖ: و پروردگارت بسيار آمرزنده [و] صاحب رحمت است
مَرْحَمَة: رحمت، مهربانی
مثال: ثُمَّ كَانَ مِنَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَتَوَاصَوْاْ بِٱلصَّبْرِ وَتَوَاصَوْاْ بِٱلْمَرْحَمَةِ:تا از كسانى باشد كه ايمان آورده‌اند و يكديگر را به صبر و مهربانی سفارش كرده‌اند
رَحِمْ: بچه دان، خوشاوندی، جمع آن می شود >>> اَرحام
مثال: هُوَ ٱلَّذِي يُصَوِّرُكُمْ فِي ٱلْأَرْحَامِ كَيْفَ يَشَآءُۚ:او كسى است كه شما را آن‌گونه كه مى‌خواهد در رحم‌ها صورتگرى مى‌كند.
مثال: فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِن تَوَلَّيْتُمْ أَن تُفْسِدُواْ فِي ٱلْأَرۡضِ وَتُقَطِّعُوٓاْ أَرۡحَامَكُمْ: پس اگر [از خدا و پيامبر] روى گردان شويد آيا از شما جز اين انتظار مى‌رود كه در زمين فساد كنيد و قطع رحم نماييد؟
مثال: وَأُوْلُواْ ٱلْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوۡلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَٰبِ ٱللَّهِۚ: و در كتاب خدا خويشاوندان (در ارث بردن از يكديگر) بعضى اولى و نزديكترند به بعضى ديگر
رُحْم: نازک دلی و مهربانی
مثال: فَأَرَدْنَآ أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَوٰةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا: خواستيم تا در عوض او پروردگارشان چيزى نصيبشان سازد به پاكى بهتر از او و به مهربانى نزديك‌تر از او
رَحمان: بسیار رحم کننده، بخشاینده و مهربان
مثال: وَمَا يَنْبَغِي لِلرَّحْمَٰنِ أَن يَتَّخِذَ وَلَدًا: و [خداى] رحمان را نسزد كه فرزندى اختيار كند
رحیم: بخشایشگر، مهربان، جمع آن می شود >>>رُحَماء
مثال: وَٱسْتَغْفِرِ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا: و از خدا آمرزش بخواه كه او آمرزنده و مهربان است
مثال: وَكَانَ بِٱلْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا: و او به مؤمنان مهربان است
مثال: أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلْكُفَّارِ رُحَمَآءُ بَيْنَهُمْ: بر كافران سرسخت و با يكديگر مهربانند
اَرْحَمْ: مهربان تر، مهربان ترین
مثال: فَٱللَّهُ خَيْرٌ حَٰفِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ ٱلرَّاحِمِين: پس خدا بهترين نگهبان است و او مهربان‌ترين مهربانان است
راحِم: رحم کننده، جمع آن می شود>>> راحِمین
مثال: وَقُل رَّبِّ ٱغْفِرْ وَٱرْحَمْ وَأَنتَ خَيْرُٱلرَّاحِمِينَ: و بگو: پروردگارا! [مرا] بيامرز و [بر من] رحم كن و تو بهترين رحم كنندگانى