کلیدواژه: حلیم
کلیدواژه: حلیم
به نام خدا
سلام
امروز می خواهیم راجع به ریشه [ح ل م] صحبت کنیم و کلید واژه ما عبارتست از: حلیم معنای اصلی این ریشه بردباری است و این ریشه که حروف مشترکی با ریشه [حمل] دارد ارتباط معنایی نیز با آن داشته و به معنی دارا بودن بار مثبت است و بردبار ( برد + بار ) به کسی گفته می شود که توان و تحمل بالایی در برابر آزار و اذیت دیگران داشته باشد.
️حِلْم هم به انسان و هم به خدا نسبت داده شده است.
️منظور از حِلم در انسان کنترل هیجانِ خشم و غضب است و حلم آن است که فرد شکیبا و با حوصله بوده از اشتباه دیگران چشم پوشی کند و در عقوبت دشمن و انتقام گرفتن عجله نکند و پیوسته آرام باشد.
️منظور از حلم پروردگار تأخیر او در عقوبتِ گنهکاران و مهلت دادن به بنده گنهکار است تا از خطای خود دست کشیده و به سمت پروردگار بازگردد و توبه نماید.
پس یکی دیگر از معانی این ریشه پرهیز از عجله یا تأنی و آهستگی و ملایمت و نرمی در رفتار است.
√ ویژگی نرمی در این ریشه باعث شده که در نامگذاری بعضی چیزهای نرم نیز از آن استفاده شود مثل: نرمه گوش
پستان و نوک پستان، بره و بزغاله 
کِرْم، پیه، شیر غلیظ
و نوعی پنیر نرم 
حِلم به بار مغزی و آنچه که در سر پرورانده می شود، مثل افکار و پندار و اوهام و خیالات و تصورات و رویاها نیز گفته می شود.
√ یکی دیگر از معانی این ریشه، عقل و خرد است بطوریکه در نقطه مقابل آن، سَفَه قرار می گیرد که به معنای بی خردی و سبک مغزی است و به کسی که نادان و ناآگاه باشد به اصطلاح می گویند « هیچی بارش نیست!» در این رابطه باید گفت که عقل نیز در واقع استقامت تفکر است و همچنین چون عقل از اسباب بردباری است و به عبارتی فرد بردبار قبل از گرفتن هر تصمیمی یا انجام هر کاری در مورد آن تامّل و اندیشه می کند و عجولانه و بر اساس احساسات گذرا تصمیم نمی گیرد، این معنا جزو معانی اصلی این ریشه نبوده بلکه فرع به بردباری محسوب می شود تا جاییکه در حدیثی گفته شده بردباری نیمی از خرد است.
√ معنای دیگر این ریشه رسیدن به سن بلوغ یا به بار آمدن و به سن باروری رسیدن است و در واقع فردی که بالغ می شود به سن عقل و فکر و بردباری و باروری رسیده است و از هر لحاظ رسیده و پخته شده است.
√ معنای دیگر این ریشه رؤیا یا خواب دیدن است چون خواب نیز در اکثر موارد زاییده افکار و خیالات و تصورات است که بار ذهنی است. (در بعضی منابع، معنای خواب را برگرفته از آرام بودن فرد در حالت خواب و در رابطه با بردباری دانسته اند) یکی از نمونه های بارز خواب دیدن در سن نوجوانی یا ابتدای بلوغ است که در آن تحت تاثیر هورمونهای جنسی افکار جنسی شکل گرفته منجر به دیدن رویاهای جنسی و برانگیختگی در خواب میشود و اِنزال صورت می گیرد که به این حالت اِحتِلام یا رؤیای خیس و بارانی یا خروار جنسی گفته می شود و به رویای مربوطه نیز حُلُم یا اَحلْام می گویند. با سپری شدن این دوران و کاهش هورمونهای جنسی از میزان خوابهای جنسی یا رویای خیس نیز کاسته می شود. و چون عموم خواب ها نیز در اکثر موارد زاییده خیالات و تصورات ذهنی و در نتیجه ی نیازها و خواهشهای نفسانی است از آنها نیز تحت عنوان اَحلام یا خوابهای پریشان تعبیر می شود مثل گرسنه ای که خواب غذا 
را ببیند؛ و ضرب المثل معروف «شتر 
در خواب بیند پنبه دانه» نیز در همین جهت گفته شده است بر خلاف رؤیای صادقه که ارتباطی با خیال و نفسانیات نداشته و جنبه ملکوتی دارد.
و حالا می پردازیم به مشتقات این ریشه:
حِلْم اسم از این ریشه بوده به معنای بردباری، آهستگی و عقل است و جمع آن می شود اَحْلام و حُلُوم
حُلْم اسم از این ریشه بوده به معنای رؤیا و جماع در خواب است و جمع آن می شود اَحْلام
حُلُم نیز اسم از این ریشه بوده به معنای بلوغ، تکلیف، جماع در خواب و رؤیا است و جمع آن می شود اَحْلام
اَحْلام جمع حِلم و حُلْم و حُلُم هر سه است
حالِم اسم فاعلی از این ریشه بوده به معنای رؤیابین و خیال پرور است
حَلیم بر وزن فَعیل صفت مشبه بوده به معنی آرام و بردبار و گرانمایه و نیز عاقل و بالغ است و در مورد خداوند به معنی بردبار و نیز گرانمایه یا باری تعالی است (چون هر کس را بار می دهد) و جمع مُکسّر آن می شود حُلَماء به معنی بردباران.
حَلیمة مونث حلیم بوده به معنای زن نرم خو و بردبار است که نامی برای دختران است. حلیمه نام دایه پیامبر اکرم ﷺ نیز بوده است.
حِلما که به عنوان نامی برای دختران آمده (منسوب به حِلم) از نظر قواعد ادبی (مصدر + ا) ترکیب درستی به نظر نمی رسد.
حُلْمیٰ بر وزن فُعْلی (مثل صُغری) اسم تفضیلی برای مونث بوده به معنی زن بردبار است.
اِحْتِلام مصدر از باب اِفتعال بوده به انزالِ در خواب گفته می شود مُحْتَلِم اسم فاعلی از این باب بوده به کسی گفته می شود که در خواب منی از او خارج شود
حلیم نیز که نام نوعی غذای 
گوشتی است ظاهرا از این ریشه است اما باید دانست که شکل اصلی املای این واژه به‌صورت هلیم بوده اما به این دلیل که این غذا برای پختن و جا افتادن نیاز به صرف وقت و شکیبایی بسیار دارد و به اصطلاح باید بار گذاشته شده و حسابی پخته و نرم شود سبب شده که به مرور، ریشۀ آن از [حلم] پنداشته شود و این غذا بیشتر به شکل حلیم نوشته شود
پس به طور خلاصه می توان گفت:
این ریشه، به دارا بودن یک بار 
مثبت معنوی در فرد دلالت می کند که یا حمل بار دیگران و تحمل آزار و اذیت آنها (بردباری) بوده و یا وجود بار مثبت در خود فرد که باعث سنگینی و وقار و گرانمایگی او و متانت و نرمی و آهستگی و پختگی در رفتار شده و با ایجاد بار مثبت در سر، منجر به شکل گیری افکار و تصورات و خیالات و رویا ها و آرزوها شده و مجموع آنها در سن بلوغ، منجر به رشد فکری و جسمی و رسیدن به عقل و بردباری و احتلام و پیدا کردن قابلیت باروری می شود.
تبصره: «صبر» نیز از جهاتی مشابه «حلم» بوده به عنوان «حبس نفس» تعریف می شود و به انواعِ صبر در برابر:
طاعت
معصیت
مصیبت
تقسیم می شود. «صبر» بیشتر در مواجهه با ناملایمات و مصیبتهایی که به انسان وارد می شود به کار می رود، بر خلاف «حلم» که بیشتر در مقابل خشم و غضب به کار می رود.
پس اگر برای انسان حادثه تلخی پیش آمد و او جزع و فزع و بی تابی نکرد این جزو «صبر» است، و اگر به او فحش و ناسزا گفتند و او عصبانی نشد، این جزو «حلم» است.
«کظم غیظ» نیز که به معنای فرو خوردن خشم 
است، شباهت با حلم دارد. بعضی حلم را بر‌تر از کظم غیظ دانسته‌اند؛ زیرا کظم غیظ از کسی سر می‌زند که هنوز به ملکه ی حلم، دست نیافته و غضب 
توانایی آن را دارد که در وی بروز کند، اما او با تلاش در فروخوردنِ آن، سعی در مهار کردن غضب دارد.
و حالا می پردازیم به مثالهای قرآنی این ریشه:
حُلُم: سن بلوغ، رؤیا، جمع آن می شود > اَحْلام
مثال: وَإِذَا بَلَغَ ٱلاطْفَٰلُ مِنكُمُ ٱلْحُلُمَ فَلْيَسْتَـٔۡذِنُواْ: و هنگامى كه اطفال شما به سنّ بلوغ رسند بايد اجازه [ورود] بگيرند
مثال: قَالُوٓاْ أَضْغَٰثُ أَحْلَٰم وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ ٱلْأَحْلَٰمِ بِعَٰلِمِينَ: گفتند: «خوابهاى پريشان و پراكنده‌اى است؛ و ما از تعبير اين گونه خوابها آگاه نيستيم
حِلْم: بردباری، آهستگی، عقل، فکر، جمع آن می شود > اَحْلام، حُلُوم
حُلْم: رؤیا، خیال، جمع آن می شود > اَحلام
مثال: أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلَٰمُهُم بِهَٰذَآۚ أَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ: آيا افکار و خیالاتشان آنها را به اين اعمال دستور مى‌دهد، يا قومى طغيانگرند؟
حَلیم: بردبار، عاقل، بالغ و رسیده، گرانمایه
مثال: إِنَّ إِبْرَٰهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّـٰهٌ مُّنِيبٌ: به‌درستى كه ابراهيم، بردبار و صاحب آه و ناله و اهل توبه و انابه بود
مثال: قَالُواْ يَٰشُعَيْبُ أَصَلَوٰتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَّتْرُكَ مَا يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَآ أَوْ أَن نَّفْعَلَ فِيٓ أَمْوَٰلِنَا مَا نَشَـٰٓؤُاْۖ إِنَّكَ لَأَنتَ ٱلْحَلِيمُ ٱلرَّشِيدُ: گفتند: «اى شعيب! آيا نمازت به تو دستور مى‌دهد كه آنچه را پدرانمان مى‌پرستيدند، ترك كنيم؛ يا آنچه را مى‌خواهيم در اموالمان انجام ندهيم؟! تو كه مرد بالغ (عاقل) و را ه یافته ای (فهمیده) هستى!