کلیدواژه: فرش
کلیدواژه: فرش
به نام خدا
سلام
امروز می خواهیم راجع به ریشه [ ف ر ش] صحبت کنیم و کلید واژه ما عبارتست از: فرش معنای اصلی این ریشه گستردن و پهن کردن چیزی بر زمین است و به آنچه پهن شده فَرْش می گویند مثل قالی و گلیم.
√ به دشت وسیع و زمین پر از گیاه نیز فرش گفته می شود. √ فرش، در مقابل عَرش، به مطلق زمین نیز گفته می شود به معنی پایین و پست.
√ این ریشه در مورد سنگفرش کردن زمین یا پوشاندن کف اتاق با چیزی یا چیدن اثاث در منزل نیز به کار می رود.
مَفْروش، بروزن مفعول به معنی فرش شده یا مبله است. مَفروشات، به معنی اسباب و اثاث است.
فَرّاش، بر وزن فَعّال، صیغه مبالغه بوده به معنای گستراننده فرش یا بسیار گستراننده است. فَرّاش، یکی از مناصب دربار سلاطین ایران بوده که مسئول گستردن فرش ها و حفظ و نگهداری آن ها و بر پا کردن چادر و خیمه برای پادشاه بوده است.
√ به خدمتکار و مستخدم نیز فَرّاش گفته می شود.
فِراش، بر وزن فِعال به معنای گستردن، گستردنی یا گسترده شده است و جمع آن می شود فُرُش.
√ یکی از کاربردهای وزن فِعال، ساختن انواع لِباس در ریشه های مختلف است [بر وزن لِباس مثل: دِثار، اِزار، رِداء، زِمال، عِطاف، حِجاب و نِقاب]
√ به بستر یا رختخواب نیز چون گسترده می شود و بدن انسان را در بر می گیرد، فِراش می گویند و در واقع فِراش، نوعی جامه یا رختِ بلندِ ندوخته است. به هر یک از زوجین
نیز به کنایه فِراش گفته می شود چون با یکدیگر، هم بستر می شوند و مایه آرامش یکدیگرند، همان طوری که لِباس یکدیگر نامیده شده اند. این واژه در عرف، بیشتر به زوجه گفته می شود و تجدید فِراش یعنی دوباره زن گرفتن.
در قرآن کریم به زمین 
نیز از آنجایی که سطح آن گسترده بوده و مانند بستری محل استراحت و آرامش و سکونت انسان است فِراش گفته شده کما اینکه در جای دیگرِ قرآن نیز از زمین، تعبیر به مِهاد به معنای بسترِ آماده و نیز بِساط به معنای فرش یا بسترِ گسترده شده است چرا که با وجود حرکات وضعی و انتقالی زمین، با تمهیداتِ خداوند متعال، هیچکدام از این حرکات، انسان را نیازرده و زمین برای او محلی امن و آرام و وسیع قرارداده شده است.
√√ نکته: فَرش و فِراش، هم مصدر بوده و هم معنای مفعولی دارند.
اِفتِراش از باب اِفتعال به معنای پهن کردن، گستردن، دراز کشیدن، لم دادن و خوابیدن بر روی چیزی و هم بستر شدن با زن است. این ریشه همچنین به معنای زمین زدن یا به زمین افکندن چیزی به کار می رود مثلا «اِفْتَرَشَ الرَّجُلَ» یعنی: مرد را به زمین افکند، یا پخش زمین کرد، یا نقش زمین کرد، یا مثل فرش روی زمین پهنش کرد؛ که کنایه از سخت به زمین زدن کسی است.
اِفْراش، از باب اِفعال نیز به معنای پهن کردن و گستردن و به زمین افکندن است مثلا «اَفْرَشَ الشّاةَ» یعنی: گوسفند را پهن زمین کرد، یا به زمین زد، یا به زمین خواباند (تا آن را ذبح کند)
فَرش به چهارپایانی مثل گاو 
و گوسفند 
و بز 
و بچه شتر 
هم گفته میشود. علت این نامگذاری می تواند، به دلیل مصرف اصلی این حیوانات که کشتن و خوردن آنها است، باشد و چون برای ذبح گوسفند، اول آن را به زمین می خوابانند یا به اصطلاح به زمین می زنند، بعد سر می بُرند، کاربرد این ریشه در این موارد، کنایه از ذبح آنهاست و فَرش، یعنی مَفروش یا فَرشِ زمین شده ( پهن شده) برای کشتن و در این زمینه نیز حکایت 
معروفی وجود دارد که ذکر آن خالی از لطف نیست:
پسری با پدرش
در سفر بود که پدرش از دنیا رفت، پسر از چوپانی که در آن حوالی بود پرسید «چه کسی بر مرده های شما نماز می خواند؟» چوپان گفت: «ما شخص خاصی را برای این کار نداریم؛ خودم نماز آنها را می خوانم؛ پسر گفت: «خوب لطف کن نماز پدر مرا هم بخوان! چوپان کنار جنازه ایستاد و چند جمله ای زمزمه کرد و گفت نماز تمام شد، پسر با تعجب گفت این چه نمازی بود! چوپان گفت بهتر از این بلد نبودم؛ پسر از روی ناچاری پدر را دفن کرد و رفت. شب هنگام، در عالم رؤیا پدرش را دید که روزگار خوبی دارد. از پدر پرسید: «چه شد که این گونه راحت و آسوده ای؟» پدرش گفت: «هر چه دارم از دعای 
آن چوپان دارم!» پسر، فردای آن روز به سراغ چوپان رفت و از او خواست تا بگوید در کنار جنازۀ پدرش چه کرده و چه دعایی خوانده. چوپان گفت: وقتی کنار جنازه آمدم و ارتباطی میان من و خداوند برقرار شد، با خدا گفتم خدایا اگر این مرد، امشب مهمان من بود، یک گوسفند 
برایش زمین می زدم؛ حالا این مرد، امشب مهمان توست، ببینم تو با او چگونه رفتار می کنی دلیل دیگر این نامگذاری می تواند استفاده از پشم و کرک این حیوانات در تهیه فرش باشد. و یا گستردگی این حیوانات در زمین و مشغول بودن آنها به چرا باشد که به دلیل کوتاه بودن و نزدیک بودن آنها به زمین، از دور چنان به نظر می رسد که گویا زمین را فرش کرده اند.
در قرآن کریم، فَرش، در تقابل با حَموله به کار رفته است که منظور از حَموله، حیوانات باربر 
یا سواری
هستند که جثه بزرگ داشته و طاقت حمل بار یا سوار شدن انسان را دارند، بر خلاف فَرش که مربوط به حیوانات کوچکتر بوده 
و مناسب برای کشتن و خوردن و یا مصارف دیگر مثل تهیه فرش و فِراش هستند. √ در بعضی منابع، منظور از فرش را، حیوان سواری یا مَرکوب دانسته اند که با پالان یا فرشی که روی آن می گسترند مَفروش شده است. که با توجه به نوع حیواناتی که در کتاب لغات، جزو دسته فرش شمرده شده اند و شامل گاو و گوسفند و بز و شتران ریزه هستند، و در نظر داشتن اینکه این حیوانات، به خاطر جثه کوچکشان مناسب سواری نیستند و نیز با توجه به ادامه آیه که مربوط به خوردن است، و نیز سوره مربوطه که انعام بوده و به نعمتهای خوراکی دیگری نیز اشاره کرده است، این مفهوم کمرنگ می شود 
وَمِنَ ٱلْأَنْعَٰمِ حَمُولَةً وَفَرْشًا كُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيْطَٰنِۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوࣱّ مُّبِينٌ «انعام ۱۴۲»
√√ نکته: فَرش و حَموله، اسم جمع بوده برای مفرد و جمع هر دو به کار می رود.
فَراش بر وزن فَعال به پروانه 
گفته می شود که اسمِ جنسِ جمع است، مثل غَزال و سَحاب و مفرد آن می شود فَراشة.
علت نامگذاری پروانه به این نام، بال های پهن و نازک و گسترده این حشره است که مخصوصا وقتی تعداد زیادی از آنها در کنار هم نشسته باشند چنین به نظر می رسد که گویا زمین را فرش کرده اند.
واژه فَراش در قرآن کریم، در توصیف روز رستاخیز به کار رفته است. √ باید خاطر نشان کرد که گردیدن پروانه دور آتش 
و سوختن آن بر خلاف ادبیات فارسی که نماد عشق و فداکاری است، در ادبیات عرب، نماد بی خردی و بی هدفی و سرگردانی تلقی شده است و این تشبیهِ مردم به پروانه در روز قیامت، از جهت كثرت و ذلت و ضعف و انتشار و سر گشتگى مردم در آن روز است که عموما سرگردان بوده و بد کاران، پروانه وار خود را به آتش جهنم می افکنند. √ برخی نیز تفسیر «فَراش» را به پروانه، نادرست و آن را هم معنای فِراش (فرش و گستردنی) دانسته‌اند که این تعبیر به شدتِ خفت و خواری مردم در رستاخیز اشاره دارد که گویا از شدت خواری، فرش زیر پا هستند. و حالا می پردازیم به مثالهای قرآنی این ریشه:
فَرَشَ: گستردن
مثال: وَٱلْأَرۡضَ فَرَشْنَٰهَا فَنِعْمَ ٱلْمَٰهِدُونَ: و زمين را گسترديم، و چه نيكو گسترندگانيم
فَرْش: چهارپایان کوچک، شتران ریزه، ستور کشتنی و خوردنی
مثال: وَمِنَ ٱلْأَنْعَٰمِ حَمُولَةً وَفَرْشًا: و از دام ها، حيوانات باربر [باربردنی] و حيوانات کوچک [پهن کردنی و خوردنی] را آفرید
فِراش: بستر، فرش، گستردنی، هم بستر یا هم خوابه، زن، جمع آن می شود >>> فُرُش
مثال: ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلْأَرۡضَ فِرَٰشًا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءً: آن [خداوندى] كه زمين را براى شما بستر و آسمان را بنا قرار داد
مُتَّكِـِٔينَ عَلَىٰ فُرُشِۭ بَطَآئِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ: [بهشتيان] بر بسترهايى [فرشهایی] كه آستر آنها از ابریشم است، تكيه مى‌زنند
مثال: وَفُرُشٍ مَّرْفُوعَةٍ: و همسرانى بلند مرتبه
فَراشَة: پروانه، جمع آن می شود >>> فَراش
مثال: يَوْمَ يَكُونُ ٱلنَّاسُ كَٱلْفَرَاشِ ٱلْمَبْثُوثِ: روزى كه مردم [در سراسيمگى] چون پروانه‌هاى پراكنده‌اند