کلیدواژه:عقب
کلیدواژه:عقب
به نام خدا
سلام
امروز میخواهیم راجع به ریشه [ ع ق ب ] و مشتقات آن صحبت کنیم و کلید واژه ما عبارتست از: عقب اصل معنای این ریشه، دنباله و پیامد و پشت سر است. عقوبت، به زیانی که به دنبال گناه، دامنگیر انسان میشود گفته میشود و عِقاب، به معنای عقوبت هست. این دو کلمه معمولا در معنای مجازات و عذاب بکار میروند. درقرآن، این ریشه به معنای غنیمتی که بعد از شکست کفار در جنگ به دست امده است نیز بکار رفته است چرا که نوعی مجازات مالی برای کفار است. در زبان عربی، به پاشنه پا، عَقِب، گفته میشود چون درپشت پا قرار گرفته است. این واژه، استعاره از فرزند و نسل نیز هست چرا که فرزندان، دنباله انسان هستند. عَقِب، به نسلهای گذشته و پیشین نیز گفته میشود چون به لحاظ زمانی، درعقب نسل کنونی قراردارند. فعل این ریشه وقتی با حرف اضافه عَلیٰ همراه گردد به معنای بازگشت یا به عقب برگشتن است که مفهوم آن در دین و اعتقادات، بازگشت به دوران قبل از اسلام یا کفراست که به آن، ارتداد نیز گفته میشود. عُقْبْ، نیز از این ریشه بوده به معنای فرجام و پایان هرچیز است، اسم تفضیلی آن، اَعْقَبْ و عُقبیٰ به ترتیب برای مذکر و مونث است. منظور از عُقبی، درمتون دینی، آخرت است. این کلمه هم در عذاب وهم در ثواب بکار میرود. عَقَبه، نیز ازاین ریشه بوده به معنای دنباله است و به راه باریک کوهستانی یا گردنه گفته میشود که مانند دُم، باریک است و چون عبور از گردنه سخت است این واژه به معنای سخت و دشوار نیز هست. مُتَعاقب، به معنای بعداً و عاقبت، به معنای سرانجام هست. تعقیب، به معنای دنبال کردن یا انجام دادن کاری پس از کار دیگر است. عُقاب (بازشکاری)، نیز از این ریشه است چون این پرنده همواره به دنبال شکار هست. یعقوب نیز که نام یکی از پیامبران الهیست از این ریشه است و از عقِب گرفته شده و در وجه تسمیه آن گفته شده که حضرت یعقوب علیه السلام بعدِ (عَقَبِ) برادر دو قلوی خود، عیسو به دنیا آمده در حالیکه پاشنه (عَقِب) پای او را گرفته بود. و حالا میپردازیم به مثالهای قرانی این ریشه:
مُعاقبه:(باب مفاعله) مجازات کردن
مثال: وَ إِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَاعُوقِبْتُم بِهِ: و اگر خواستید مجازات کنید، به همان میزان که مجازات (عذاب) شده اید، مجازات کنید
مثال: وَ إِنْ فَاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ إِلَی الْکُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ: و اگر بعضی ازهمسران شما به سوی کفار رفتند و شما آنها (کفار) را به عقوبت (وپرداخت غنیمت) گرفتارکردید.
اِعْقاب:(باب افعال): درپی آمدن، برجای گذاشتن
مثال: فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِی قُلُوبُهُمْ:این عمل، نفاق را در دلهایشان به دنبال داشت (برجاگذاشت)
تعقیب:(باب تفعیل) انجام دادن کاری پس از کار دیگر
مثال:وَلَّی مُدْبِراً وَلَمْ یُعَقِّبْ:پشت کرد و تعقیب نکرد (پشت سرخودرانگاه نکرد)
عَقَبَة:گردنه
مثال:فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَة: از گردنه ی سخت نگذشت.
عَقِب:پاشنه پا، فرزند و نسل، تثنیه آن میشود >>> عَقِبَیْن و جمع آن میشود >>> اَعقاب
مثال: وَجَعَلَهَا کَلِمَةً بَاقِیَةً فِی عَقِبِهِ: آن را (توحید) کلمه پاینده ای در نسلهای بعد از خود قرار داد.
مثال: إِنْ تُطِیعُوا الَّذِینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلَی أَعْقَابِکُمْ: اگر از کسانیکه کافر شده اند اطاعت کنید، شما را به گذشته هایتان بر می گردانند.
مثال: نَکَصَ عَلیٰ عَقِبَیْهِ: بردوپاشنه خویش به عقب برگشت (فرارکرد)
مثال:وَمَنْ یَنْقَلِبْ عَلیٰ عَقِبَیْهِ: و هر کس به عقب برگردد (مرتدشود)
عُقْب: عاقبت، پایان هرچیز
مثال: هُوَ خَیْرٌ ثَوَاباً وَ خَیْرٌ عُقْباً: اوست که بهترین ثواب و بهترین عاقبت را دارد.
عُقْبیٰ:اسم تفضیلی برای مونث، عاقبت
مثال: وَ عُقْبَی الْکَافِرِینَ النَّارُ: و عاقبت کافران آتش جهنم است
مثال: أُولَئِکَ لَهُمْ عُقْبَی الدّار: برای آنان عاقبت نیک منزلگاه آخرت است.
عِقاب:عقوبت، کیفر، مایه عبرت
مثال: إِنَّ الّلهَ شَدِیدُ الْعِقَاب: خداوند دارای عقوبت شدیداست.
عاقِبَت: سرانجام
مثال: وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِین: و عاقبت (نیکو) مخصوص پرهیزکاران است.
مُعَقِّب: (اسم فاعلی) تعقیب کننده، جمع آن میشود >>> مُعَقِِّبات: فرشتگان شب و روز که پشت سر یکدیگر می آیند.
مثال: لَامُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ: حکم خدا را تعقیب کننده ای نیست (هیچکس نمیتواند در حکم خدا تصرف کند و یا از افعال او بازجویی کند)
مثال: لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنَ َیَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِالّلهِ: برای او،فرشتگانی است که پی درپی، ازپیش رو، و از پشت سر،او را از فرمان خدا حفظ میکنند.